Wszystko, co jest nie tak z ankietą na temat Miejskiego Planu Adaptacji do Zmian Klimatu

Walka ze skutkami globalnych zmian klimatu jest największym wyzwaniem ludzkości w XXI wieku. Wzrost globalnej temperatury przekłada się na coraz częstsze i intensywniejsze fale upałów, susze przeplatane opadami nawalnymi, a także na stepowienie i pustynnienie. Szczególnie narażone na skutki zmiany klimatu są miasta - to tereny w największym stopniu przekształcone przez człowieka.

By ułatwić samorządom działania na rzecz adaptacji do zmian klimatu, w zeszłym roku znowelizowano ustawę Prawo ochrony środowiska. Nowelizacja nakłada na miasta obowiązek sporządzenia Miejskich Planów Adaptacji (MPA). Zgodnie z ustawą, jest to dokument o charakterze strategiczno-wdrożeniowym obejmujący swoim zakresem obszar danego miasta, mający na celu zmniejszenie podatności miasta na zmiany klimatu, w tym poprawę zdolności przystosowania miasta do zmian klimatu.

MPA mają zawierać m.in. szczegółową analizę wrażliwości miasta na zmiany klimatu oraz ocenę zagrożeń klimatycznych. Narzędziami w walce ze skutkami klimatu ma być zazielenianie oraz gospodarowanie wodami opadowymi i roztopowymi.

Miasto pyta, choć nie bardzo wie o co

Zgodnie z ustawą, prezydent miasta zapewnia lokalnej społeczności uczestnictwo w przygotowaniu MPA. Władze Pruszkowa postanowiły wywiązać się z tego obowiązku publikując internetową ankietę. Choć to dobry ruch na początek, to zdaje się on obnażać braki urzędników, którzy nie za bardzo wiedzą jak podejść do tematu.

Pytanie nr 3: Czy zauważył(a) Pan/Pani zmiany klimatyczne w Pruszkowie w ostatnich latach?

Ciężko stwierdzić, czego chce dowiedzieć się miasto, zadając to pytanie. Czy w ten sposób Pruszków chce sprawdzić odsetek denialistów klimatycznych? Czy jeżeli większość mieszkańców stwierdzi, że nie zauważyło zmian klimatu w Pruszkowie, to miasto odstąpi od przygotowania miejskiego planu adaptacji (pomimo ustawowego obowiązku)? Idąc tym tropem, można spytać mieszkańców, czy zauważyli wzrost nasłonecznienia w godzinach okołopołudniowych i spadek w godzinach nocnych. 

Pytanie nr 4: Jakie skutki zmian klimatu zauważył(a) Pan/Pani w swoim otoczeniu?

To pytanie ma więcej sensu. Dzięki niemu władze mogą określić główne zagrożenia dla Pruszkowa w związku ze zmianami klimatu. Problem w tym, że część odpowiedzi jest zupełnie nie na temat. Możliwymi do wyboru odpowiedziami są m.in. “problemy z jakością powietrza” oraz “zmniejszenie liczby terenów zielonych”.

Zanieczyszczenia powietrza nie są skutkiem zmian klimatu. To odrębne zjawiska, które są ze sobą blisko związane ze względu na wspólną przyczynę - spalanie paliw kopalnych. Warto wiedzieć, że rezygnacja z paliw kopalnych nie rozwiąże raz na zawsze problemów z jakością powietrza, a walka ze smogiem nie musi wiązać się z rezygnacją ze spalania paliw kopalnych. Więcej o różnicach tych dwóch zjawisk w artykule nauki o klimacie.

Jeżeli chodzi o tereny zielone, spadek ich liczby w Pruszkowie również nie jest skutkiem zmian klimatu (chyba, że chodzi o klimat polityczny i jego zmianę na bardziej betonowy). W przypadku prawie każdej przebudowy ulicy dochodzi do rzezi drzew, ponieważ "inaczej się nie da". W zeszłym roku doświadczyliśmy tego przy skrzyżowaniu Wojska Polskiego i Niepodległości oraz w Parku Mazowsze. W tym roku pod topór poszły drzewa na ulicy Wapiennej.

Pytanie nr 7: Które z poniższych działań uważa Pan/Pani za najważniejsze w ramach adaptacji miasta do zmian klimatu?

Wśród odpowiedzi na to pytanie znajdziemy trzy dotyczące zazieleniania oraz trzy dotyczące gospodarowania wodą - czyli działania proponowane przez ustawę. Pozostałe odpowiedzi są na tyle nieprecyzyjne (i niezwiązane ze zmianami klimatu), że bardziej przypominają korporacyjny greenwashing: inwestycje w technologie przyjazne dla środowiska, zmniejszenie zanieczyszczeń powietrza, gospodarka obiegu zamkniętego oraz wprowadzanie czystszych, tańszych form transportu publicznego.

Do wyboru jest również odpowiedź “zmniejszenie wysp ciepła w mieście”. Choć skwar na betonowym placu aż się prosi o nazwanie “wyspą ciepła”, wcale nią nie jest. W ciągu dnia temperatura w mieście i poza miastem jest podobna. To, co odczuwamy na betonowym placu, to promieniowanie cieplne nagrzanego betonu. Na takim samym placu zlokalizowanym daleko za miastem odczuwalibyśmy taki sam gorąc.

W nocy ciepło w mieście jest "uwięzione" i nie może być łatwo wypromieniowane. To powoduje, że noce w mieście mogą być nawet o kilka stopni cieplejsze niż za miastem. W lato może oznaczać to wystąpienie tropikalnych nocy utrudniających wypoczynek. W zimę natomiast może to przełożyć się na mniejsze potrzeby grzewcze. Miejska wyspa ciepła jest zjawiskiem złożonym i nie zawsze negatywnym. Więcej szczegółów o tym zjawisku w artykule nauki o klimacie.

Fot.: Miejska wyspa ciepła w Warszawie, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa 2014

Pytanie nr 9: Jakie formy edukacji klimatycznej są dla Pana/Pani najbardziej odpowiednie?

Samorządy lubią wydawać pieniądze na pikniki i edukację. Nie inaczej jest w Pruszkowie. Wiadomo - nic tak nie powstrzymuje nawalnego deszczu albo 20-dniowej fali upału, jak wyedukowani mieszkańcy i instagramowe rolki z miejskich imprez. 

W rzeczywistości większość osób zdaje sobie sprawę z tego, że zieleń jest lepsza od betonu. Pieniądze wydane na warsztaty, spacery i kampanie społeczne w tym przypadku również należy zaliczyć do działań pozorowanych, którym bliżej do greenwashingu niż realnego adaptowania miasta do zmian klimatu. Pieniądze powinny być wydane na to, co wskazuje ustawa - zazielenianie i gospodarowanie wodą. Nigdzie nie ma w niej mowy o edukacji.

Lepsze jedno celne pytanie niż dziesięć miernych

Ankieta przygotowana przez miasto nie jest pozbawiona celnych i potrzebnych pytań. Szczególnie istotne są dwa. Pierwsze z nich (nr 6) brzmi: Jak ocenia Pan/Pani poziom przygotowania Pruszkowa do wyzwań klimatycznych? Drugim jest pytanie nr 8: Czy w Pana/Pani okolicy występują miejsca szczególnie narażone na skutki zmian klimatu (np. podtopienia, nagrzewanie, brak cienia)? Jeśli tak, proszę wskazać lokalizację i problem.

Te dwa pytania w zupełności by miastu wystarczyły. Skutki globalnych zmian klimatu i metody adaptacji do nich nie są wiedzą, którą miasto musi pozyskać na drodze ankiety. Ocena przygotowania miasta do wyzwań klimatycznych oraz wskazanie miejsc szczególnie narażonych mogą natomiast zdecydowanie pomóc w tworzeniu strategicznego dokumentu, jakim jest miejski plan adaptacji do zmian klimatu.