Społeczność lokalna w obronie zabytków

Historia Pruszkowa budzi duże zainteresowanie wśród mieszkańców miasta. Ostatnia aktywność konserwatora zabytków, który nakazuje zabezpieczenie cennych obiektów, to efekt działań lokalnych aktywistów.

Dziedzictwo historyczne jest jednym z elementów tworzących tożsamość miasta. Oczekiwania mieszkańców związane z jego ochroną nie jest jednak łatwe do pogodzenia z interesami inwestorów. Intensywny rozwój Pruszkowa w ostatnich dekadach sprawił, że zabudowa związana z przemysłowym dziedzictwem miasta zaczęła zanikać.

Obecnie wiele cennych budynków powstałych w XIX wieku lub w pierwszej połowie XX stulecia stanowią relikty - ostatnie świadectwa historii miasta. Problemy z zachowaniem historycznego dziedzictwa są widoczne gołym okiem, a członkowie społeczności lokalnej, niezależnie od siebie, realizują inicjatywy mające na celu zachowanie najcenniejszych pruszkowskich zabytków.

Krzysztof Ciechoński, mieszkaniec Pruszkowa, prowadzi na Facebooku stronę zatytułowaną: „Zaklady Porcelitu Stolowego Pruszków”. Zbiera i prezentuje wyroby fajansowe wyprodukowane w jednej z największych pruszkowskich fabryk. 

Inicjatywa ta cieszy się dużą popularnością w Internecie. Dziedzictwo „Porcelitu” bywa też prezentowane przez instytucje państwowe. W Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego na przełomie 2022 i 2023 r. zorganizowano wystawę czasową „Nostalgia. Zakłady porcelitu stołowego w Pruszkowie w latach 70. XX wieku”. W ubiegłym roku miasto przygotowało także wystawę plenerową poświęconą wyrobom z pruszkowskiej ceramiki.

Liczne działania poświęcone historii miasta prowadzi także Muzeum Dulag 121 i Książnica Pruszkowska, która od wielu lat wydaje publikacje poświęcone przeszłości miasta.

Krytycznym problemem okazują się zabytki nieruchome. Wiele zabytkowych obiektów nie wytrzymało próby czasu i zostało wyburzonych. Znaczna część pozostałych niszczeje i może je czekać podobna przyszłość.

Rada Miasta Pruszkowa, próbując odpowiedzieć na ten problem, powołała w 2022 r. komisję doraźną ds. ochrony zabytków, na czele której stanął radny Jakub Kotelecki (niez.). Działania komisji nie przyniosły jak dotąd wymiernych rezultatów. Co innego natomiast można powiedzieć o oddolnych interwencjach podejmowanych przez miejskich aktywistów.

W listopadzie 2022 r. mieszkanka Małgorzata Kochańska zwróciła się do Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Warszawie (MWKZ) z prośbą o zabezpieczenie pałacu przy ul. Broniewskiego w Pruszkowie. Obiekt znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie byłych Zakładów Naprawy Taboru Kolejowego. W przeszłości mieściła się z nim szkoła i szpital. Od wielu lat popadał w ruinę. Na skutek jej interwencji, w marcu 2023 r. konserwator wydał decyzję nakazującą niezwłoczne zabezpieczenie zabytku.

Podobne interwencje podjął Arek Gębicz ze Stowarzyszenia "Za Pruszków!". Ten jednak postanowił skierować uwage konserwatora na Pałach Teichfelda i pozostałości żydowskiej mykwy przy ul. Bolesława Prusa. 

W marcu 2023 r. konserwator zabytków zalecił właścicielowi Pałacu Teichfelda przeprowadzenie szeregu napraw w zakresie elewacji obiektu. Był to skutek kontroli przeprowadzonej we wrześniu 2022 r. Sama kontrola zaś, została przeprowadzona na wniosek Stowarzyszenia "Za Pruszków!", które złożyło rok wcześniej w tej sprawie odpowiedni wniosek.

Działania stowarzyszenia zostały docenione przez konserwatora, który przygotował dla organizacji specjalne podziękowania.

Stowarzyszenia interweniowało również w sprawie pozostałości mykwy przy ul. Bolesława Prusa. Fundamenty zostały odkryte w ubiegłym roku, m.in. za sprawą pruszkowskiego historyka Mariana Skwary. Jego ustalenia były podstawą do wystąpienia do MWKZ z wnioskiem o wpisanie historycznych pozostałości do rejestru zabytków.

Konserwator uznał wniosek za zasadny i obecnie prowadzi postępowanie w sprawie wpisania zabytku do rejestru. Wydanie pozytywnej decyzji w tej sprawie będzie skutkowało objęciem fundamentów silną formą ochrony prawnej.

Wiosną 2023 r. odbyła się wizja lokalna z udziałem archeologów, brali w niej udział także przedstawiciele Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego w Pruszkowie. Można spodziewać się, że postępowanie prowadzone przez MWKZ zakończy się w najbliższym czasie.

Aktywność aktywistów i rozstrzygnięcia wydawane przez MWKZ pozwalają przypuszczać, że uda się zapobiec dalszej degradacji pruszkowskiego dziedzictwa historycznego. Obejmowanie historycznych obiektów ochroną prawną jest istotnym krokiem w kierunku ich zachowania i rewitalizacji. Odpowiednie zawiadomienie do konserwatora zabytków może wystosować każdy kto znajduje nieprawidłowości w ich utrzymaniu.

Co ciekawe - miasto, w ramach swoich kompetencji, również może prowadzić działania na rzecz prawnej ochrony zabytków. W Pruszkowie okazuje się jednak, że prezydent miasta Paweł Makuch opracowając nową gminną ewidencję zabytków usunął z niej wiele obiektów, które były ujęte w poprzedniej ewidencji. Temat ten opisaliśmy szeroko na łamach portalu zpruszkowa.pl.